عملکرد اوراق گام در سال 1403 به حدود ۲۱۰ هزار میلیارد ریال رسیده  است که نسبت به سال 1402 به میزان 61.9 درصد افزایش داشته است. افزایش  عملکرد  و تعداد بانک ها و تنوع بنگاه های استفاده کننده حاکی از نهادینه شدن تدریجی این ابزار در بازار می ­باشد.  همچنین بانک مرکزی در راستای توسعه و متنوع نمودن روش­های تامین مالی زنجیره تولید اقدام به پیاده ­سازی سایر ابزارهای تامین مالی زنجیره تولید از جمله کارت رفاهی متصل به اوراق گام، برات الکترونیکی زنجیره تولید و فاکتورینگ کرده است و انتظار می رود سهم این ابزار به تدریج در تامین مالی اقتصاد افزایش یابد.

به گزارش روابط عمومی بانک مرکزی بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته توسط این بانک مجموع سهمیه تخصیصی به شبکه بانکی جهت استفاده از ابزارهای تامین مالی زنجیره تولید شامل اوراق گام، کارت رفاهی متصل به اوراق گام،‌برات الکترونیکی و فاکتورینگ در سال ۱۴۰۴ حدود ۴۸۵ هزار میلیارد تومان می باشد. این ابزارهای نوین به منظور رفع مشکلات و تنگناهای مالی بنگاه های اقتصادی و تحقق رویکرد هدایت اعتبار و اصابت اعتبار به هدف طراحی شده و توسعه می یابند. 

اوراق گام
اوراق گام به عنوان اولین ابزار شیوه تأمین مالی زنجیره تولید و در راستای رفع موانع پولی رونق تولید، افزایش هدفمندی در تخصیص اعتبارات، افزایش اطمینان از مصرف اعتبار در محل مورد نیاز و ... از سال 1400 عملیاتی شده است. این ابزار قابلیت تامین مالی زنجیره‌های تولید بدون خلق نقدینگی مضاعف و در راستای تامین مالی سرمایه در گردش مورد نیاز بنگاه های اقتصادی را دارد. بانک عامل با توجه به درخواست خریدار نسبت به صدور اوراق گام برای فروشنده اقدام می نماید. این اوراق تا کنون برای تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه‌های اقتصادی در رشته فعالیت‌های متنوعی از جمله خودروسازی، لوازم خانگی، صنایع غذایی، دارو و درمان، بازرگانی، فلزات و سایر صنایع مورد استفاده قرار گرفته است.

ابزارها و روش های تامین مالی بنگاه های اقتصادی متنوع بوده و استفاده از هریک از روش ها اعم از پرداخت نقدی و اعتباری متناسب برای شرایط ترازنامه ای بنگاه ها بوده و ابزارهای تامین مالی زنجیره تولید نیز به عنوان یکی از انواع روشهای مختلف تامین مالی اعتباری توسط بانک مرکزی در نظام تامین مالی کشور عرضه شده است و در کنار سایر روشهای تامین مالی اعم از پرداخت تسهیلات سرمایه در گردش نقدی، اعتبار اسنادی ریالی  و ضمانت نامه بانکی از فعالان اقتصادی حمایت می نماید. 

با توجه به آسیب­ شناسی و اقدامات صورت گرفته توسط بانک مرکزی و مساعدت بازار سرمایه از فرآیند انتقال اوراق گام به بازار سرمایه، عملکرد اوراق گام در سال 1403 به حدود ۲۱۰ هزار میلیارد ریال رسیده  است که نسبت به سال 1402 به میزان 61.9 درصد افزایش داشته است. افزایش  عملکرد  و تعداد بانک ها و تنوع بنگاه های استفاده کننده حاکی از نهادینه شدن تدریجی این ابزار در بازار می ­باشد. 

این اوراق از قابلیت تعریف با هر کدام از نمادهای بانک مرکزی(بازار پول) و نماد بازار سرمایه برخوردار می­ باشد. اوراق با نماد بازار پول قابلیت خرید دین توسط اشخاص حقوقی غیر بانکی را قبل از سررسید دارد و لذا تحت هیچ شرایطی وارد بازار سرمایه نمی شود و اوراق گام با نماد بازار سرمایه نیز که از قابلیت انتقال به بازار سرمایه برخوردار می باشد تنها در صورت درخواست متقاضی به این بازار انتقال می ­یابند. 

در واقع هدف اصلی از طراحی این ابزار تامین مالی یک زنجیره به اتکای اعتبار اولیه ایجاد شده بوده و امکان نقدشدن آن قبل از سررسید (انتقال به بازار سرمایه) به عنوان یک مزیت جانبی و صرفاً به منظور افزایش جذابیت این اوراق می ­باشد. 

همچنین در خصوص نرخ تنزیل این اوراق مشاهده می شود که تحولات این نرخ در سال های عموماً نزدیک به نرخ اسناد خزانه اسلامی (اخزا) بوده است. 

 عمده ترین اقدامات به عمل آمده  توسط بانک مرکزی در سال 1403 که در توسعه عملکرد این ابزار موثر بوده است به شرح ذیل می­ باشد:
1    اصلاح و ابلاغ دستورالعمل ناظر بر اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)  و ضوابط کنترل و مدیریت اوراق گام با هدف افزایش انتقال در زنجیره و ایجاد انگیزه برای متقاضی اول در فروردین ماه سال 1403؛
2    افزایش سقف مبلغ اوراق گام قابل انتقال به بازار سرمایه از 80 همت به 100 همت در تیرماه سال 1403؛
3    برقراری اتصال سامانه گام به سامانه شرکت سپرده­گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه به منظور ارسال مشخصات متقاضی انتقال اوراق گام به بازار سرمایه به صورت سیستمی در مهرماه سال 1403؛
4    فراهم شدن امکان استفاده از اوراق گام در معاملات بورس کالا در مهرماه سال 1403؛
5    اصلاح دستورالعمل پذیرش و معاملات اوراق گام در بازار سرمایه توسط سازمان بورس و اوراق بهادار و ابلاغ آن به شبکه بانکی با هدف تسهیل در فرآیندهای عملیاتی و اجرایی انتقال اوراق گام به بازار سرمایه در آبان ماه سال 1403؛
6    ارسال سازوکار آفلاین پذیرش اوراق گام به دستگاه­های اجرایی موضوع آیین­نامه اجرایی مصوب هیئت محترم وزیران و ابلاغ به شبکه بانکی در آبان ماه سال 1403؛
7    برگزاری جلسات مستمر با شبکه بانکی، وزارت صمت،‌جهاد کشاورزی، اتاق­های بازرگانی و ... و معرفی ابزارها؛
8    تهیه محتوا­های آموزشی جهت آشنایی شبکه بانکی و فعالان اقتصادی با  اوراق گام و ابلاغ به شبکه بانکی و بارگذاری در وبگاه بانک مرکزی؛
9    تمدید و ابلاغ دستورالعمل اجرایی تأمین و فروش ارز به شرکت­ های واردکننده دارویی (به عنوان متقاضی/ دارنده اوراق گام) در قبال حداکثر تا پایان سال1404 تا سقف 250 میلیون دلار به منظور مساعدت با شرکت­ های واردکننده دارویی توسط بانک مرکزی

⦁    کارت رفاهی متصل به اوراق گام
در راستای توسعه استفاده از کارت اعتباری در پرداخت تسهیلات خرد بانکی، بانک مرکزی اقدام به طراحی ابزاری جهت تامین مالی خانوار بر پایه اوراق گام با عنوان "کارت رفاهی متصل به اوراق گام" نموده ‌است که ‏‏‏‏بر این اساس، شیوه ­نامه و مستندات فنی مورد نیاز به شبکه بانکی ابلاغ شده است. در حال حاضر بعد از عملیاتی نمودن آن توسط بانک رفاه کارگران در سایر بانک های کشور نیز در حال پیاده­ سازی است. لازم به ذکر است که کارت رفاهی متصل به اوراق گام بوده که موسسه اعتباری می­تواند به وسیله آن و در چارچوب ضوابط و مقررات مربوطه و مفاد این شیوه‌نامه اجرایی به مشتری تا سقف معینی، اعتبار اعطاء نماید. برخی از مزایای این ابزار عبارنتد از:

⦁    تسهیل فرایند تامین مالی خانوارها با توجه به اعتبارسنجی خانوار نزد شبکه بانکی و بازپرداخت آن از طریق اقساط طی حداکثر 24 ماهه
⦁    تامین مالی توامان خانوارها و بنگاه­ ها با یک ابزار تعهدی (اوراق گام) و افزایش کارایی تامین مالی
⦁    تامین مالی بنگاه ­های تولیدی که محصولات آنها توسط خانوارها خریداری می­شود.
⦁    هزینه پایین تامین مالی برای خانوار با نرخ کارمزد حداکثر ۵.۲۵ درصد برای کل دوران بازپرداخت
⦁    خلق نقدینگی کمتر در مقایسه با اعطای تسهیلات 
⦁    نیاز به منابع کمتر در مقایسه با اعطای تسهیلات 

⦁    برات الکترونیکی زنجیره تولید
    برات الکترونیکی زنجیره تولید بر اساس قانون تجارت و قانون تجارت الکترونیکی در سامانه یکپارچه مدیریت سفته و برات الکترونیکی صادر می‌شود و به عنوان یکی از ابزارهای تأمین مالی زنجیره تولید استفاده می‌شود. مزایای این ابزار عبارتند از:
⦁    عدم وجود پیش‌پرداخت و میان­­پرداخت در مقایسه اعتبار اسناد داخلی ریالی
⦁    معاف از سیاست کنترل مقداری ترازنامه بانک مرکزی
⦁    سقف اعتباری متعهد، معادل ۲۰۰ درصد از فروش سال آخر بر مبنای صورت‌های مالی حسابرسی شده پس از کسر مانده تسهیلات مرتبط با تأمين مالي سرمایه در گردش 
⦁    امکان انتقال به سایر بنگاه‌هاي زنجیره تامین با کارمزد پایین
⦁    قابل تنزیل توسط موسسات اعتباری

لازم به ذکر است به دنبال ایجاد بستر لازم برای استفاده از برات الکترونیکی زنجیره تولید تا کنون این ابزار در بانک های سپه، صنعت و معدن و صادرات عملیاتی شده و بانک های دیگر نیز به تدریج در حال اتصال می­ باشند. با توجه به هدف گذاری حدود ۱۰۰ همتی برای این ابزار انتظار می رود بخشی از تامین مالی بنگاه های اقتصادی از طریق این ابزار صورت پذیرد.

ذکر این نکته هم ضروری است که برات الکترونیکی در صورت دو بار انتقال در زنجیره و یا گذشت یک چهارم از عمر برات قابلیت تنزیل نزد شبکه بانکی با نرخ سود عقود مبادله ای را دارد. همچنین بانک مرکزی در راستای توسعه و متنوع نمودن روش­ های تامین مالی زنجیره تولید اقدام به پیاده ­سازی سایر ابزارهای تامین مالی زنجیره تولید از جمله کارت رفاهی متصل به اوراق گام، برات الکترونیکی زنجیره تولید و فاکتورینگ نموده است که با توجه به کارکردهای متنوع و جامعه هدف متفاوت انتظار می رود سهم این ابزار به تدریج در تامین مالی اقتصاد افزایش یابد.

⦁    فاکتورینگ
یکی از ابزارهای کاربردی تامین مالی زنجیره تولید، ابزار فاکتورینگ می‌باشد، با عنایت به اینکه بخش قابل توجهی از شرکت‌های ارائه‌دهنده کالا و خدمات، محصولات و خدمات قابل ارائه خود را به صورت اعتباری به فروش می‌رسانند لذا انباشت مطالبات حاصل از قراردادهای منعقده همواره از مشکلات مهم آنها بوده است از این رو استفاده از سازوکار فاکتورینگ می‌تواند راهکاری مفید، کاربردی و مناسب برای رفع نیاز نقدینگی و تامین مالی جهت شرکت‌های ارائه دهنده کالا و خدمات باشد.  بر این اساس در ایران در ماده (8) قانون «حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی کشور و حمایت از کالای ایرانی» مصوب سال 1398 مجلس شورای اسلامی، ظرفیت استفاده از فاکتورینگ دیده شده است. در این چارچوب شبکه بانکی به عنوان یکی از نهاد های مالی نسبت به فاکتورینگ مطالبات پیمانکاران از کارفرمایان در چارچوب دستورالعمل های مربوطه اقدام می نمایند. دستورالعمل، شیوه نامه و دستورالعمل حسابداری و فرم یکنواخت این ابزار تهیه و به شبکه بانکی ابلاغ شده است و با توجه به هماهنگی به عمل آمده با وزارت امور اقتصادی و دارایی استفاده از این ابزار در چند بانک به صورت پایلوت در حال پیاده سازی است.
 
شایان ذکر است که بر اساس برنامه ریزی صورت گرفته توسط بانک مرکزی مجموع سهمیه تخصیصی به شبکه بانکی جهت استفاده از ابزارهای تامین مالی زنجیره تولید شامل اوراق گام، کارت رفاهی متصل به اوراق گام ،‌برات الکترونیکی و فاکتورینگ در سال ۱۴۰۴ حدود ۴۸۵ هزار میلیارد تومان می باشد. حصول موفقیت در پیاده سازی و تحقق اهداف تعیین شده در خصوص تمامی ابزارها و روش­های جدید تامین مالی مستلزم همکاری تمامی نهادها و فعالان اقتصادی به منظور طی شدن مراحل شکل گیری منحنی یادگیری تا بلوغ، تغییر پارادایم تامین مالی تسهیلات محور به استفاده از ابزارهای تامین مالی زنجیره تولید و در نهایت گسترش کارکرد آنها در تامین­مالی بنگاه­های اقتصادی می­باشد که در این خصوص بانک مرکزی با همکاری  سایر دستگاه ها، بانک ها و فعالان اقتصادی همواره سعی در تسریع این روند نموده است.