۶ آبان ۱۳۹۱
در دنیای معاصر، پرداختهای فیزیکی جای خود را به روشهای مختلف پرداختهای الکترونیک داده و شیوههای نوین پرداخت، سبک زندگی بشر را دگرگون کرده است. یکی از مهمترین ابزارها که در این میان نقش کلیدی را در زمینه گسترش بانکداری الکترونیک و شکل گیری M banking ایفاء نموده ، تلفنهمراه است . امروزه به مدد این وسیله ارتباطی، در مناطق دور افتاده کشورهای درحال توسعه ، بسیاری از مردم که به شعب بانکی دسترسی ندارند، به ابتکار بانکها و فراهم شدن زیرساختهای ارتباطی لازم ، میتوانند امور بانکی خود را به خوبی مدیریت کنند.
طی سالهای اخیر بانک مرکزی و شبکه بانکی اهتمام خاصی به رشد بانکداری الکترونیک نشان داده و ارائه خدمات متنوع بانکداری الکترونیک ، گواهی بر این ادعاست. با توجه به گستره پوشش تلفن همراه در کشور و ضریب فزاینده نفوذ آن در میان مردم، اینک توجه بانک مرکزی به استفاده از ظرفیتهای فراوان تلفن همراه جلب شده است و ایجاد سامانه پرداخت الکترونیک سیار (سپاس) یکی از اولویتهای مهم این بانک را تشکیل میدهد.
برای آشنایی با این رویکرد بانک و روند پیشرفت کارها، گفتوگویی با آقای «سید محمود احمدی» دبیرکل بانک انجام داده ایم که در زیر از نظر میگذرانید.
روابط عمومی
سامانه ملي پرداخت سیار چيست و چه جايگاهي در صنعت بانكداري کشور خواهد داشت ؟
سامانه پرداخت الكترونيك سيار كه به اختصار«سپاس» ناميده ميشود، گام جديدي در راستاي راهبرد كلي ساماندهي نظام پرداخت الكترونيك كشور توسط بانك مركزي جمهوري اسلامي ايران است. همان طور كه مي دانيد پرداخت الكترونيك به روش هاي گوناگوني انجام مي شود كه هر يك از اين روش ها به فراخور طول عمر فن آوري خود در كشور، به سطوح مختلفي از بلوغ رسيده اند.
ساماندهي نظام هاي پرداخت در بانك مركزي همزمان با ظهور بانكداري الكترونيك و با تکوین« شتاب» آغاز شد، با شكل گيري« شاپرك» جهت سامان دهي پرداخت از طريق پايانه هاي فروشگاهي ادامه يافت و مسيري طولاني براي فنآوري هاي تازه متولد شده پیش روی خود خواهد داشت.
از ديد اصولي ، فراگير شدن يك فن آوري پرداخت در بين مردم بايد پس از ارائه قوانين نظارتي و اطمينان از رعايت آن به وقوع بپيوندد اما متاسفانه در بعضي موارد، اين ترتيب زماني رعايت نميشود و تبعات آن نيز به اشكال مختلف، دامنگير بازيگران مختلف اين عرصه مي شود. نمونه اي از اين ناهماهنگي در تقدم و تاخر را در ساماندهي پايانه هاي فروشگاهي به خاطر داريم.
در همين راستا، بانك مركزي با بهره گيري از گروه هاي پژوهشي برجسته، به رصد فن آوري هاي پرداخت در دنيا مبادرت مي كند تا نقش پيشرو خود را در بستر سازي لازم براي فن آوري هاي آينده پرداخت، به خوبي ايفاء نمايد و در اين رهگذر، دست همكاري صاحبان تخصص كشور را نيز به گرمي مي فشارد.
راه اندازي سپاس در واقع ايجاد بستر مورد اشاره جهت پرداخت الكترونيك از طريق گوشي تلفن همراه و نيز انواع كارت هاي خارج از شبكه بانكي (همچون كارت مترو و كارت سوخت) را فراهم می سازد كه اکنون در نقاط مختلف كشور و براي مصارف متعدد و به طور عمده، حول محور حمل و نقل در حال استفاده هستند.
جايگاه بانك مركزي در اين سامانه چگونه خواهد بود و چه سرفصل هايي در ايفاي نقش نظارت بانك مركزي برنامهريزي شده اند؟
همان طور كه عرض كردم، راهبرد بانك مركزي به صورت واحد و يكپارچه براي تمامي روش هاي پرداخت اجرا خواهد شد و سرفصل هاي عمومي براي تمامي روش ها و فن آوري ها ، يكسان و ناشي از يك تفكر واحد خواهد بود ولی طبيعي است که به فراخور مشخصات خاص هر فن آوري، تفاوت هاي اندكي در سرفصلهای سامان دهي وجود داشته باشد.
در زمینه سامانه سپاس سرفصل هاي زير قابل ذكر است:
* اعمال كنترل هاي نظام ضدپولشويي
* گزارش از حجم نقد الكترونيك صادر شده در قالب كيپا (كيف پول الكترونيكي)
* گزارش ميزان پول نقد تبديل شده به شارژ كيپا
* مديريت كليدهاي مربوط به مجوزهاي صدور نقد كيپا
* تهيه و به روزرساني استاندارد تجهيزات و سيستم هاي مرتبط با كيپا
* تهيه و بهروز رساني مقررات و آيين نامه هاي اجرايي
* صحت سنجي تراكنش هاي دريافتي
* اعمال كنترل هاي كشف تقلب نظير مسدودكردن حساب كيف پول
* تسويه حساب
لطفا كلياتی پیرامون مفهوم «کیپا» بيان نماييد.
«كيف پول الكترونيك» یا به اختصار«كيپا» به آيين نامه نظام هاي پرداخت هاي مبتني بر كيف پول الكترونيك اطلاق مي شود كه توسط بانك مركزي تدوين و به بانك ها ابلاغ شده است. كيف پول الكترونيك، به هر ابزار پولي مبتني بر فن آوري گفته مي شود كه به مردم و كسب و كارها امكان مي دهد تا مبادلات با مبالغ خرد را با استفاده از سازوكار پردازش الكترونيك برون خطي به لحاظ اتصال به زيرساخت بانكي انجام دهند. در اين آييننامه ، مولفههاي مشخص كنندة نقش تمامي بازيگران شامل: نوع پول،نحوه تسویه،صادركننده، فروشنده، پذيرنده، مشتري و نهادهاي نظارتي و مقرراتي روشن شده است.
يكي از مولفههاي بسيار مهم در شكل گيري سامانه هاي ملي متمركزی همچون سپاس بحث ذي نفعان و سهمآنان به ازاي هر يك از تراكنش هاي پرداخت می باشد. تجارب گذشته نيز مويد اين مطلب است كه پرداخت اصولي به اين مبحث، در ميزان موفقيت پروژه، نقش به سزايي خواهد داشت. شما در این زمینه چه نظری دارید؟
اساسا يكي از مزاياي راه اندازي سپاس، سازماندهي فرآيند اخذ كارمزدها، تسوية مالي و اجماع ذي نفعان است. طبيعتا" كارشناسي هاي لازم در زمینه تعيين جايگاه هر يك از ذي نفعان و بازيگران در سامانه ملي پرداخت همراه، صورت گرفته است و به عنوان بخشي از آيين نامه به صاحبان نقش در اين عرصه ابلاغ خواهد شد.
لطفا" در زمینه بسترسازيهاي لازم، زمانبندي اجرايي پروژه سامانه ملي پرداخت همراه و نحوه اطلاعرساني به ذي نفعان توضيح دهيد.
با توجه به تجارب گذشته و نياز مطرح شده از سوي نهادهاي مربوطه ، در مورد اين سامانه قطعا برنامهريزي براي اطلاع رساني كامل تر به ذي نفعان- به گونه اي كه فرصت كافي را براي آماده سازي بسترهاي لازم را در سازمان خود داشته باشند- صورت خواهد گرفت.
درخصوص زمانبندي پروژه ، حدود شش ماه براي راه اندازي فاز نخست سپاس ، پيش بيني شده است. همچنين در راستاي سرعت بخشيدن به فرآيند عملياتي شدن سامانه، جلسات تخصصي با برخي بازيگران مهم اين حوزه نظير اپراتورهاي تلفن همراه(همراه اول و ايرانسل) برگزار شده و زيرساخت هاي لازم براي همكاري هاي نهادهاي مربوطه در حال شكل گيري است.
باتوجه به محوريت شبكه شتاب در ارتباطات بين بانكي كشور و استقرار نسبي شبكه شاپرك، سپاس چه جايگاهي در اين بين خواهد داشت و نحوه تعامل آن با اين دو شبكه چگونه خواهد بود؟
درخصوص ارتباط با شبكه شاپرك، به لحاظ اين كه هر دو سامانه جايگاه مشابهي در پرداخت الكترونيك دارند و هر کدام متولي ساماندهي طيف خاصي از روش هاي پرداخت هستند، جايگاهي به لحاظ تقدم و تاخر بين آنان وجود ندارد و تنها تعاملات متصور، استفاده از مراجع يكسان اطلاعات ، حساب هاي بانكي يا استفاده مشترك از شبكه پذيرندگي است و از ديد ساختار ارتباطات، الزامي به ارتباط مستقيم بين اين دو سامانه وجود ندارد.
در مورد شبكه شتاب، موضوع كاملا متفاوت است و بررسي عميق تري نياز دارد. شبكه شتاب به عنوان يكي از مهمترين زيرساخت هاي موجود بين بانكي كشور عملا" ارتباط سپاس را با شبكه بانكي فراهم ميسازد.
بانك مركزي به چه ميزان در حوزه طراحي سيستم هاي پرداخت توسط ارائه كنندگان خدمات پرداخت همراه، اعمال نظر خواهد نمود و سرنوشت ارائه كنندگانی كه پيش از ورود بانك مركزي به اين عرصه آغاز به كار كرده اند، چه خواهد بود و چه تسهيلاتي جهت يكپارچگی با سامانه ملي پرداخت همراه برای آنان در نظر گرفته شده است؟
قانون گذاري و نظارت بانك مركزي در اين حوزه منطبق با آيين نامه كيپا بوده و به عهده نهادي به نام « مرجع فني- اجرايي» است. اين نهاد، مسئول راهبري و پيشبرد طرح ، معرفي و عملياتي نمودن كيپا در سطح ملي را برعهده دارد. اين نهاد ، تحت نظارت بانك مركزي فعاليت نموده و مسئولیت های زیر را بر عهده دارد:
*مديريت كليدهاي صدور و كليدهاي انجام تراكنشهای مختلف كيپا
*صدور تاييديه براي تطابق تجهيزات و سيستم ها با مقررات و استانداردها
*تدوين و به روزرساني استانداردها و مقررات مورد نياز به عنوان مرجع ملي
*ارائه خدمات مشاوره و خدمات فني در چارچوب طرح
*ايجاد زيرساخت نگهداري مانده ها و تسويه كيف پول الكترونيك
آيا اين نهاد در حال حاضر مشغول به كار شده است؟ درصورتي كه پاسخ مثبت است چه مدت از آغاز به كار آن مي گذرد و پيشرفت فرآیند عملياتي شدن كيپا در سطح ملي را چگونه ارزيابي مي كنيد؟
جلسات كارشناسي و كارگروه هاي مربوطه از سال گذشته آغاز به كار كرده اند و در حال حاضر در مرحله تهيه مقدمات اجرايي شدن تصميمات اخذ شده هستيم. طبيعتا" در همين راستا جلساتي با شركت هاي پرداخت از طریق تلفن همراه و برخي ديگر از بازيگران اين حوزه برگزار شده است و اميدواريم به زودي بتوانيم شاهد ورود اولين (Mobile Payment Service provider (MPS به اين سامانه باشيم.
آيا به لحاظ فناوري مورد استفاده در پرداخت همراه توسط MPS ها بانك مركزي خواهان يكپارچگی اين فناوري ها در سطح كشور است يا انتخاب آن به عهده MPS ها خواهد بود؟ به طور مثال كارت شهروندي اصفهان در اتوبوس هاي شيراز قابل استفاده خواهد بود يا خير؟
قطعا" ترجيح ما نيز بر سازگاري سيستم ها است که منفعت مشتري به لحاظ حمل يک نوع ابزار در همه جا، اولين و روشن ترين مزيت آن خواهد بود . در حوزه پرداخت با تلفن همراه به لحاظ اين که هنوز فناوري خاصي در سطح گسترده عملياتي نشده است، .جاي کار بيشتري وجود دارد. در هر صورت، به لحاظ وسعت گستره عملياتي سامانه ؛ سازگاري در سطح کشور از موارد چالش بر انگيز خواهد بود.
نحوه تعامل با پروژههای از قبل اجرا شده چگونه است و برای سازگاری آنها چه تدابیری اندیشیده شده است؟
با در نظر گرفتن مقدماتي که در پاسخ به سوال قبل ذکر شد، سعي بر آن است راهکارهایي انتخاب شود که کمترين هزينه و سربار اجرايي را براي شرکتهاي تامين کننده خدمات پرداخت همراه پيشرو در کشور داشته باشد.
آيا داشتن حساب بانکي توسط مشتري از الزامات پيوستن به سپاس است؟ اصولا منبعمالي براي پرداخت همراه توسط مشتري چیست؟
روش هاي مختلفي براي پرداخت همراه وجود دارد:
از نظر محل قرارگيري مبلغ ، پرداخت هاي همراه را مي توان به دو دسته اصلي برخط و برون خط تقسيم بندي كرد كه در روش دوم، ارتباطي بين دستگاه دريافت كننده مبلغ از مشتري و سامانه مركزي، در لحظة انجام خريد وجود ندارد . در نتيجه، كيف پول الكترونيك بايد در ابزار در دست مشتری (تلفن همراه یا کارت) موجود باشد . پرداخت از طريق كارت هاي مترو و ساير كارت هاي شهروندي نیز در اين دسته بندي قرار ميگيرند. پرداخت لزوما" از طریق حساب های بانکی صورت نمیگیرد بلکه از طریق ابزارهایی انجام میشود که برای شارژ و دشارژ حداقل به یک حساب بانکی متصل هستند.
در روش پرداخت برخط ، در لحظه انجام خريد بين ابزار مشتري و سامانه مركزي ارتباط وجود دارد كه به دليل وجود اين امكان، مبلغ خريد مي تواند از حساب بانكي مشتري كسر گردد. البته الزامي در اين موضوع نيست و اين مبلغ كماكان مي تواند در ابزار خريد مشتري ثبت شده باشد يا در حساب واسط ديگري قرار گيرد.
ميزان مداخله بانك مركزي در روابط بين MPS ها و پذيرنده ها به ویژه درسطح قالب و امنيت تراكنش ها چگونه خواهد بود؟
بانك مركزي در محدوده حوزه هاي ذكرشده در قبل، عمدتا" در بحث قانون گذاری، حاکمیت ، استانداردسازی و در سطح تسويه و فراهمکننده زیرساخت وارد موضوع مي شود ولی در جزييات اجرايي و روابط میان ذي نفعان در ساير حوزه ها آزادي عمل كامل براي مجريان طرح ها وجود خواهد داشت.